W dniach 9-12 grudnia 2013 roku przedstawiciel Pracodawców Pomorza – Michał Maksymiuk – jako reprezentant polskich pracodawców (Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej) uczestniczył w warsztatach dotyczących szkolnictwa zawodowego oraz praktyk zawodowych organizowanych przez Międzynarodową Organizację Pracy w Genewie (ILO – wyspecjalizowana agenda ONZ – www.ilo.org). Spotkanie zorganizowane było w układzie trójstronnym z uwzględnieniem reprezentatywności organizacji delegujących na spotkanie jednak w ilości nie więcej niż 2 przedstawicieli każdego z partnerów.
Uczestnikami spotkania ze strony polskiej byli:
Strona Rządowa:
Anna Bąkiewicz – Ministerstwo Edukacji Narodowej
Izabela Kaczmarka – Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
Strona Pracodawców:
Michał Maksymiuk – Pracodawcy RP
Andrzej Stępnikowski – Związek Rzemiosła Polskiego
Strona Pracowników:
Monika Kończyk – NSZZ Solidarność
Katarzyna Domian – Forum Związków Zawodowych
W spotkaniu uczestniczyły trójstronne delegacje Grecji, Cypru, Hiszpanii, Portugalii, Litwy i Polski. Spotkanie zwołane było na wniosek Grecji i Cypru – co wynikało
z problemów, jakie te kraje posiadają w zakresie budowy spójnego, dobrze funkcjonującego szkolnictwa zawodowego oraz wysokiego poziomu bezrobocia wśród ludzi młodych.
Warsztaty realizowały również uzgodnienia Grupy Roboczej G20 Ministrów Pracy i Zatrudnienia z 2012 roku, w zakresie podjęcia niezbędnych kroków dotyczących promowania, wzmocnienia jakości systemu szkolnictwa zawodowego. W ocenie G20 wysoki poziom przygotowania zawodowego ludzi młodych może zdecydowanie wpłynąć na ograniczenie bezrobocia wśród ludzi młodych oraz zapewnienia stabilnego rozwoju gospodarek, które w największym stopniu odczuły ogólnoświatowy kryzys.
Działania podjęte przez Międzynarodową Organizację Pracy w zakresie organizacji warsztatu, wpisują się także w zakres zaleceń Deklaracji z Oslo wypracowanej w kwietniu 2013 w ramach Dziewiątego Europejskiego Regionalnego Spotkania MOP.
Jako eksperci zaproszeni zostali przedstawiciele organizacji pracodawców, związków zawodowych, nauczycieli i mistrzów z Austrii i Danii – krajów, w których od dawna stosuje się system dualny i które odznaczają się niskim poziomem bezrobocia młodzieży. W czasie spotkania przedstawiono charakterystyczne punkty systemu dualnego wraz z prezentacją roli mistrza, systemu finansowania nauki zawodu w poszczególnych krajach (w tym Szwajcarii i Niemczech), a także znaczenie organizacji partnerów społecznych w procesie tworzenia jakości w procesie nauczania, egzaminowania i dbania o prawa młodzieży, która jednocześnie się uczy i pracuje w oparciu o umowę z pracodawcą.
Przedstawiono inicjatywę Europejskiego Sojuszu na rzecz przygotowania zawodowego (EAfA), ideę gwarancji dla młodzieży oraz Globalną Sieć Przygotowania Zawodowego (GAN). GAN jest nową, światową inicjatywą, której szczegóły można znaleźć na stronie: www.Skillsforemployment.org. Uzgodniono, iż system przygotowania zawodowego istniejący w Polsce również zostanie włączony do sieci już istniejących i stanowić będzie dobrą praktykę dla innych krajów (obecnie w ramach ILO trwają prace nad stosowną ekspertyzą). W tym kontekście szczególnie istotne jest, aby stosować wspólną terminologię i tak samo rozumieć pojęcie przygotowania zawodowego (apprenticeship), które powinno zawsze charakteryzować się takimi immanentnymi cechami, jak:
– określona legislacja (ramy prawne)
– wynagrodzenie
– pokrywane ubezpieczenia społeczne
– powiązanie uczenia się w miejscu pracy i w szkole
– szczegółowo określone kompetencje do pozyskania w procesie nauki
– certyfikacja (potwierdzenie kwalifikacji)
– określony czas trwania
W toku prezentacji podkreślano, iż system ten nabiera na znaczeniu zwłaszcza w dobie kryzysu i nadmiaru absolwentów wyższych uczelni. Przygotowanie zawodowe może faktycznie poprawić przechodzenie młodzieży w zatrudnienie (Overcoming gap of experience). Uczy się młodzież znacznie szerzej, a poza tym to bardzo dobry system rekrutacji pracowników. Może być w układzie tygodniowym, miesięcznym a czasami także elastycznie dostosowany dla szkół. Wszystko zaczyna się od zakładu pracy – uczeń powinien najpierw poznać zakład – może dziać się to nawet zanim trafi do szkoły (np.: Austria).
Pozostałe kraje biorące udział w warsztatach nie dysponowały tak znacznymi jak Polska doświadczeniami w funkcjonowaniu systemu przygotowania zawodowego. Na Cyprze istniał wcześniej taki system, ale zdaniem reprezentantów tego kraju został zmarginalizowany w latach 70. Wskutek położenia nacisku na wykształcenie akademickie po tym, jak kraj ten wyzwolił się ze statusu brytyjskiej kolonii. Zdaniem greckich reprezentantów system taki istnieje od 1952, ale jego słabością jest brak dialogu społecznego i mocno scentralizowany system edukacji oraz brak systemu diagnozy potrzeb rynku pracy i brak definicji przygotowania zawodowego. Jeśli chodzi o Litwę, to wskazano na szczelność systemu prawnego, który nie zezwala na kształcenie młodocianych w rzemiośle i w małych zakładach. Hiszpania wykazuje już około 100 tys. „apprentices” (adeptów nauki zawodu), a partnerzy społeczni tworzą standardy certyfikatów zawodowych – jednak nie udało się tej grupie przedstawić spójnej wizji kontynuacji prac w nadchodzącym okresie 12 m-cy.
Dla porównania zarządzanie przygotowaniem zawodowym w Austrii mocno zależy od udziału partnerów społecznych – wszystkie programu nauczania są konsultowane z partnerami społecznymi i idą do ministerstwa gospodarki (rzadko robi to samo MG). Administrowanie przygotowaniem zawodowym jest ulokowane po stronie izb (organizacji pracodawców). Austria ma obowiązkowe zrzeszanie się i odpowiednie przedstawicielstwo w regionach – a dzięki temu właśnie cechy zgłaszają możliwie adekwatne zapotrzebowanie na zawody, które następnie są przygotowywane centralnie i akceptowane przez Federalną grupę doradczą (co jest dość trudnym zadaniem). Zainteresowane przygotowaniem zawodowym MSP aplikują do izb. Do rekrutacji przydają się także pewne narzędzia (m.in. platforma z wolnymi miejscami szkolenia i narzędzia z zakresu doradztwa zawodowego).
Austriackie izby dają przykładowe procedury szkolenia i wytyczne (z instrukcjami, rysunkami, itp.). Firmy mogą tworzyć porozumienia między sobą lub instytucjami dzięki czemu mogą w pełni przeprowadzić program przygotowania zawodowego. Izby pomagają także w aplikowaniu wniosków o środki z LdV i Erasmusa. Nauka kończy się egzaminem w izbie przed komisją złożoną z fachowców z branży. Ministerstwo Gospodarki wymienione jest tylko raz – na poziomie szkolenia (współpraca przy wytycznych i zachęty finansowe), natomiast Ministerstwo Pracy wkracza dopiero, gdy mamy do czynienia z kwestiami ochrony zatrudnienia
Jeśli chodzi o kraje Ameryki Centralnej, to zdaniem Alvaro Ramirez Bogantes (Costa Rica) na dany moment 5 krajów tego regionu wdrożyło przygotowanie zawodowe. W grupie tej znajdują się: Brazylia, Peru (9000 firm), Salwador (2000 firm), pilotaż ruszył w Meksyku (150 firm), a Kostaryce rząd zamierza przedstawić program zachęt dla firm do angażowania się w przygotowanie zawodowe. W latach 80. Był kryzys, teraz nie ma kryzysu w Ameryce Łacińskiej (ostatnia dekada była okresem wzrostu) a to wpłynęło na typ firm, z którymi mamy do czynienia (często zorientowane na eksport). Mają najwyższy poziom udziału młodzieży w rynku pracy (demografia jest czynnikiem pozytywnym). Krajowe instytucje szkoleniowe przyznają certyfikaty zawodowe, ale ogólnie wygląda na to, że te systemy te nie kryteriów z podanej powyżej definicji (elementy składowe systemu).
Kolejny blok tematyczny dotyczył ram prawnych i tworzenia umów z adeptami nauki zawodu. W Danii umowy z młodocianymi mają czas trwania od 2 do 5 lat (zazwyczaj3,5 do 4 lat). Realizatorami są głównie małe i średnie firmy – jest tylko kilka dużych zaangażowanych w ten typ szkolenia (np.: Lego). Najważniejsze z punktu widzenia reprezentantów tego kraju jest stworzenie świadomości wśród pracodawców o możliwościach i korzyściach z zatrudniania i szkolenia młodocianych. Warto, żeby pracodawcy coś z tego szkolenia mieli i aby było to uwidocznione.
Dla porównania w Szwajcarii umowa na czas określony zawierana jest pomiędzy pracodawcą a uczniem (bez odniesienia do minimalnego wynagrodzenia) i płaca w 100% finansowana jest przez pracodawców (wysokość ustalana w drodze układów zbiorowych). Czasem określa się także 3 miesięczny okres próbny. Limit do 8 godzin na dzień (42 godziny na tydzień w niektórych branżach, czasami możliwa jest praca w nocy w zależności od zawodu). Dla uczniów przewidziano minimum 5 tygodni urlopu (wakacji). Ramy prawne ustalają kantony w zakresie prawa pracy i prawa szkoleniowego. Egzaminy nie są określone w umowie. Po 2 latach otrzymuje się certyfikat, natomiast 3-4 letnia nauka kończy się dyplomem, który umożliwia kontynuację nauki w wyższej szkole (uniwersytet nauk stosowanych).
Trzeci dzień spotkania poświęcono roli nauczycieli przedmiotów zawodowych oraz mistrzów w przygotowaniu młodzieży do pracy zawodowej. W zakresie przygotowania zawodowego nauczycieli pokazano 12 elementów takiego procesu, a więc m.in. podstawowe przeszkolenie na stanowisku pracy, nie-akademickie doświadczenie zawodowe, otwarcie na dialog społeczny i innowacje, a także znajomość prawa pracy i zasad efektywnego dzielenia się wiedzą. W kontekście mistrza przedstawiono szacunkowe koszty wyszkolenia (nawet do 70.000 Eur) oraz zawartość kwalifikacji takiej osoby niezależnie od zawodu (prowadzenie samodzielne lub przy pomocy innego mistrza działalności zawodowej i szkoleniowej, cechy przywódcze, itp.). W Niemczech bycie mistrzem i rzemieślnikiem jest powodem do dumy, firmy, które biorą udział w szkoleniu młodzieży chwalą się tym, podobnie jak członkostwem w izbie rzemieślniczej.
Rekomendacje
W toku warsztatów poszczególne grupy wypracowały rekomendacje w zakresie wdrażania systemu dualnego w swoich krajach. Jeśli chodzi o Polskę, to delegacja uzgodniła, iż w perspektywie krótkoterminowej odniesiemy się do materiału przygotowywanego przez MOP na temat polskiego systemu przygotowania zawodowego, a w ciągu 6 m-cy rozważymy przygotowanie wspólnej konferencji z udziałem partnerów społecznych i eksperta MOP (Genewa zadeklarowała wsparcie merytoryczne) nt kształcenia dualnego. Zadeklarowano upowszechnianie w Polsce informacji o przygotowaniu zawodowym młodocianych pracowników poprzez kampanie medialne, artykuły prasowe i spotkania Ministerstwa Edukacji Narodowej z pracodawcami (jednym z punktów programu będzie omówienie systemu przygotowania zawodowego młodocianych z udziałem pracodawców i system egzaminów w rzemiośle). W ciągu 12 miesięcy podjęte zostaną działania mające na celu głębsze zainteresowanie partnerów społecznych tym tematem, m.in. poprzez uczulenie nauczycieli działających w sferze doradztwa zawodowego na taką ścieżkę nabywania kwalifikacji (zwłaszcza na etapie gimnazjów) oraz współpracę z partnerami zagranicznymi (zadeklarowano na przykład wsparcie Litwy we wdrażaniu rozwiązań z zakresu przygotowania zawodowego podobnego do systemu funkcjonującego w Polsce). Eksperci MOP zwrócili uwagę na konieczność rozważenia poprawy rozwiązań polskiego systemu w zakresie przenikalności na wyższy poziom edukacji.
