Pożytki płynące z mediacji

Według rankingu World Economic Forum, Polska zajmuje dopiero 119. miejsce na 148 krajów w rankingu dotyczącym skuteczności systemu prawnego w rozwiązywaniu sporów. Jakie należy podjąć kroki, aby zmienić ten stan rzeczy? Z pewnością trzeba zacząć od przyznania właściwego miejsca procesom polubownego rozstrzygania sporu, które odciążają polski system sądowniczy, czyniąc z rozmaitych konfliktów sprawy do zamknięcia w ciągu 30 dni, bez udziału znacznych środków pieniężnych. Na mediacje wciąż jednak decydują się nieliczni.

Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości – Raport Końcowy. Diagnoza stanu stosowania negocjacji oraz przyczyn zbyt niskiej w stosunku do oczekiwanej popularności negocjacji.

W Polsce, wraz z początkiem tego roku, w życie weszły przepisy usprawniające i popularyzujące mediacje w sprawach czterech typów: cywilnych, rodzinnych, gospodarczych i prawa pracy. Stało się to możliwe na podstawie ustawy opracowanej wspólnie przez resort sprawiedliwości i Ministerstwo Gospodarki. Zmiany, o których mowa, zostały wprowadzone na mocy przepisów o nowelizacji niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów (przepisy zostały uchwalone we wrześniu zeszłego roku). Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości, nadrzędnym celem jest skrócenie procesów sądowych i mniejsze obciążenie finansowe z tytułu kosztów sporów.

Mediacja wygrywa z sądową alternatywą z kilku powodów. Jest szybsza i tańsza, a jej formuła (pełna poufność i mniej stresujących formalności), może sprzyjać łatwiejszemu zażegnywaniu sporów. Mediatora wybierają strony lub jest on przypisywany z decyzji sądu, na podstawie określonej w tym celu listy. Formuła nie wyklucza spotkań indywidualnych, na których mediator widzi się tylko z jedną ze stron. Wnioski sporządzane przez niego na spotkaniach, nie mogą zawierać ocen i stanowisk stron. W koszt mediacji, które ponoszą strony (dopuszcza się inny sposób rozliczenia), wliczany jest podatek VAT.

Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości – Raport Końcowy. Diagnoza stanu stosowania negocjacji oraz przyczyn zbyt niskiej w stosunku do oczekiwanej popularności negocjacji.

Od tego roku obowiązkiem jest informowanie w pierwszym piśmie procesowym, czy zaistniała próba polubownego rozwiązania sporu, wraz z zamieszczeniem wyjaśnienia, dlaczego taka forma nie została przez strony zaakceptowana. Uczestnictwo w mediacji zostało rozszerzone na pełnomocników stron i członków rodzin. Do mediacji – która nie jest wliczana w czas trwania postępowania – może na wczesnym etapie postępowania zachęcać sąd. Mało tego – sędzia może nakazać stronom wzięcie udziału w spotkaniu informacyjnym dotyczącym mediacji, której niewątpliwą zaletą jest to, że można się jej „poddawać” na każdym etapie sprawy, a jej czas trwania został wydłużony trzykrotnie, a więc do trzech miesięcy.

Jakie zmiany dotknęły kosztów sporów rozwiązywanych polubownie? Skierowanie na mediacje przez sąd inicjuje zakwalifikowanie wydatków jako koszty sądowe. Opłacie sądowej nie podlega wniosek o zatwierdzenie ugody pozasądowej zawartej przed mediatorem. Jeśli strony zawrą ugodę przed rozpoczęciem właściwej rozprawy, mogą być pewne zwrotu pełnej opłaty sądowej. Sąd ma prawo nałożyć na stronę obowiązek zwrotu kosztów wywołanych nieusprawiedliwioną odmową udziału w mediacji, na którą strona uprzednio wyraziła zgodę – bez względu na wynik sprawy. Wysokość wynagrodzenia mediatora w wypadku mediacji, która została zainicjowana – lecz nie na podstawie sądu – wynika z cennika ośrodka mediacyjnego.

Kto może pełnić funkcję mediatora? Tę kwestię reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 stycznia 2016 r. w sprawie prowadzenia listy stałych mediatorów. Tak jak wcześniej, mediatorem w sprawach cywilnych może być każda osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych i korzystająca w pełni z praw publicznych, za wyjątkiem sędziego, który nie jest w stanie spoczynku. Inną kategorią są mediatorzy stali, których listy modyfikują prezesi sądów okręgowych. Wniosek o wpis na listę stałych mediatorów można złożyć do prezesa wybranego sądu okręgowego, w okręgu którego mediator planuje prowadzenie swojej działalności. Wniosek składa się na urzędowym formularzu, który stanowi załącznik do rozporządzenia. Kandydat musi dołączyć do wniosku oświadczenie o niekaralności oraz dotyczące wieku i znajomości języka polskiego. Listy mediatorów mogą prowadzić również ośrodki mediacyjne (organizacje pozarządowe i uczelnie). Listy te są przekazywane prezesowi sądu okręgowego. Ośrodki mediacyjne samodzielnie określają wymogi, jakie musi posiadać osoba, która chce zostać wpisana na listę. Więcej informacji na ten temat można odnaleźć na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości.

Za wykorzystaniem potencjału mediacji optuje Konfederacja Lewiatan, której przedstawiciele – opierając się na poselskim projekcie – uważają, że do Kodeksu pracy należałoby inkorporować możliwość rozstrzygania sporu właśnie na drodze mediacji. Ich zdaniem, dotychczasowy, siedmiodniowy termin na odwołanie się pracownika do sądu pracy od wypowiedzenia umowy o pracę jest za krótki i często uniemożliwia właściwe przygotowanie pozwu i zgromadzenie wszelkich dowodów w sprawie. Optymalnym rozwiązaniem miałoby być jego wydłużenie do 14 dni. Czas jest w tym wypadku wszystkim – nierzadko bywa, że sprawy sądowe związane z wypowiadaniem umów o pracę trwają kilka lat, a pierwsze terminy rozpraw wyznaczanie są nierzadko po upływie 6 miesięcy od dnia wypowiedzenia umowy o pracę.

Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości – Raport Końcowy. Diagnoza stanu stosowania negocjacji oraz przyczyn zbyt niskiej w stosunku do oczekiwanej popularności negocjacji.

Ministerstwo Sprawiedliwości udostępnia na bieżąco statystyki zawierające szczegółowe dane na temat mediacji cywilnej, karnej, rodzinnej i nieletnich. Widać na nich wyraźnie, że polubowne rozwiązywanie sporów zyskało na popularności, zwłaszcza w ostatniej dekadzie. Patrząc na postępowania mediacyjne w sprawach gospodarczych w latach 2006-2015 widzimy, że liczba spraw, w których strony skierowano do mediacji na podstawie postanowienia sądu, wynoszą:

W stosunku do spraw sądowych, jest to jednak wciąż niewielki odsetek. Znikoma liczba spraw została zwieńczona faktyczną mediacją, czyli wnioskami o zatwierdzenie ugody:

Ważną misję informacyjną rozpoczęło Ministerstwo Sprawiedliwości, budując i udostępniając nowy serwis (www.mediacja.gov.pl), wypełniony informacjami o kosztach, mediatorach, regulacjach prawnych i spotkaniach propagujących ten rodzaj rozwiązywania sporów.

Strona Ministerstwa Sprawiedliwości

Ponadto, Ministerstwo pod koniec marca tego roku zakończyło szeroko zakrojoną kampanię informacyjną pn. „Mediacja. Rozmowa, zrozumienie, rozwiązanie.” Jak czytamy na podstronie projektu:

Wydział ds. Pokrzywdzonych Przestępstwem i Promocji Mediacji Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka w Ministerstwie Sprawiedliwości w ramach realizacji Projektu „Propagowanie alternatywnych metod rozwiązywania sporów” (Program Operacyjny „Budowanie potencjału instytucjonalnego i współpraca w obszarze wymiaru sprawiedliwości / Poprawa skuteczności wymiaru sprawiedliwości” współfinansowany ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014) w drodze przetargu nieograniczonego zamówił przygotowanie media planu oraz realizację kampanii społecznej w Polsce na temat alternatywnej metody rozwiązywania sporów jaką jest mediacja. Realizacja kampanii przypadnie w lutym-marcu 2016 r.

Do kogo miała dotrzeć ta kampania? Grono odbiorców było bardzo szerokie, zaczynając od reprezentantów prawa, a więc sędziów, referendarzy sądowych, prokuratorów i funkcjonariuszy policji, przez strony sporów oraz ich pełnomocników, kończąc na przedsiębiorcach, administracji publicznej, organizacjach pozarządowych oraz całym społeczeństwie. Tę misję wsparło szesnaście konferencji wojewódzkich, dziesięć szkoleń dla przedsiębiorców, szesnaście spotkań w ramach kół naukowych na uczelniach wyższych, konkursy dla młodzieży gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej (350 szkół), punkty informacyjne w sądach (100 punktów w budynkach sądów rejonowych i okręgowych), promowanie wiedzy za pośrednictwem mediów społecznościowych, szereg ogłoszeń i artykułów sponsorowanych w prasie drukowanej (łącznie 408 emisji artykułów tematycznych w dziennikach i tygodnikach), prasie internetowej (ponad 200 artykułów) oraz materiał multimedialny w postaci krótkiego filmu promocyjnego.

W wyniku kampanii powstała też aplikacja na urządzenia mobilne, wyposażona w najobszerniejszą bazę mediatorów w Polsce. Można ją pobrać bezpłatnie z tego miejsca: https://play.google.com/store/apps/details?id=com.innovationpassport.mediacja

Przyjrzyjmy się teraz rozwiązaniom lokalnym, takim jak np. Pomorskie Centrum Arbitrażu i Mediacji, zlokalizowane w siedzibie jego operatora – Regionalnej Izbie Gospodarczej Pomorza (Gdańsk, ul. Dyrekcyjna 7). Centrum jest rezultatem ogólnopolskiego planu na rzecz stworzenia lokalnych placówek służących upowszechnianiu wiedzy o alternatywnych metodach rozwiązywania sporów, z naciskiem na te o podłożu gospodarczym. Ogólnopolski projekt rozpoczął się w 2014 roku, od inicjatywy Ministerstwa Gospodarki, które zainicjowało działanie „Centra Arbitrażu i Mediacji – projekt pilotażowy”, wsparte funduszami w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013. W roli partnerów wystąpiły organizacje przedsiębiorców, izby gospodarcze i uczelnie wyższe. Prócz województwa pomorskiego, bliźniacze centra działają w następujących województwach: lubelskim, małopolskim, mazowieckim, podlaskim, śląskim i wielkopolskim.

Stron przystępujących do porozumienia ustanawiającego Pomorskie Centrum Arbitrażu i Mediacji jako wspólnego Ośrodka Mediacyjnego i Arbitrażowego było wiele:

Regionalna Izba Gospodarcza Pomorza z siedzibą w Gdańsku (w roli inicjatora i głównego prowadzącego);
Pracodawcy Pomorza z siedzibą w Gdańsku (również w roli inicjatora);
Pomorska Izba Rzemieślnicza Małych i Średnich Przedsiębiorstw z siedzibą w Gdańsku;
Krajowa Izba Gospodarki Morskiej z siedzibą w Gdyni;
Pomorska Izba Rolnicza z siedzibą w Pruszczu Gdańskim;
Starogardzki Klub Biznesu;
Związek Pracodawców z siedzibą w Starogardzie Gdańskim;
Kaszubski Związek Pracodawców z siedzibą w Żukowie;
Norda – Regionalna Izba Przedsiębiorców z siedzibą w Wejherowie.

Strona Pomorskiego Centrum Arbitrażu i Mediacji. Intuicyjna ścieżka pomaga zrozumieć formalną stronę przygotowywania się do procesu mediacji i arbitrażu.

Przydatne treści na stronie:

– regulaminy etyki, postępowania i wniosek o wszczęcie mediacji

http://www.pcaim.org.pl/mediacja/dokumenty-do-pobrania.html

– lista mediatorów, która ciągle się powiększa

http://www.pcaim.org.pl/mediacja/mediatorzy.html

– taryfa opłat mediacyjnych

http://www.pcaim.org.pl/images/Taryfa-Oplat-Mediacyjnych.pdf

– klauzula mediacyjna

http://www.pcaim.org.pl/mediacja/jednolita-klauzula-mediacyjna-pcaim.html

Materiały dodatkowe:

Tekst rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 stycznia 2016 r. w sprawie prowadzenia listy stałych mediatorów:

http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2016/122