Ta kamienica przy ulicy Długiej 35, zbudowana w 1569 roku, jest uważana za jedną z najbardziej efektownych kamienic gdańskich. I jedną z najważniejszych. Po zdemontowaniu w XIX-wieku przedproży, do elewacji domontowano kamienne lwy, w związku z którymi kamienicę nazywano powszechnie Lwim Zamkiem. W piątek 4 listopada 2022 r., odbyło się nowe otwarcie Długiej 35 – w kamienicy tymczasową siedzibę znalazł projekt Gdańsk Miasto Literatury, którego częścią jest program Wolne Słowo dający możliwość tworzenia i spotkania artystów ukraińskich, polskich i białoruskich.

W inauguracji placówki wzięła udział Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska, Marcin Hamkało, pełnomocnik prezydenta ds. projektu Gdańsk Miasto Literatury, Anna Łazar, kuratorka międzynarodowego programu społeczno-artystycznego Wolne Słowo oraz przedstawiciele lokalnego środowiska kultury, nauki, sztuki i mediów.

 Marcin Hamkało, pełnomocnik prezydenta ds. programu Gdańsk Miasto Literatury powiedział: 

– Chcemy z tym miejscem rozmawiać, ale narzucając określone zasady rozmowy. W związku z tym, że to miejsce jest pełne duchów przeszłości, sznytu sowieckiego w materialnym i niematerialnym sensie, pomyśleliśmy, że musimy je odczynić, poddać rytuałom symbolicznym. Potrzebujemy egzorcyzmu, artystycznego gestu, żeby nie zapomnieć, czym jest kolonializm kulturalny i przemoc w kulturze, ale żeby tu można było rozmawiać na nowo. I te gesty, teraz, w tym momencie historii, po prostu muszą wykonać Ukraińcy. Zaprosiliśmy więc ukraińskich artystów, żeby wspólnie z nami tę przestrzeń przemyśleli i ją dla nas odnowili. Tę część projektu nazwaliśmy „Wolne Słowo”.

Na początek dziejów odnowionej placówki obejrzeliśmy dzieła trojga ukraińskich artystów. Byli to: Ołeksandr Burłaka, Wołodymyr Kuzniecow i Yasia Khomenko,

Uznana twórczyni modowa – Yasia Khomenko – zaprojektowała i wykonała tkaninę „Obiekt dla Długiej 35” oddzielającą przestrzeń biurową od sali spotkań i prezentacji. Utrzymana w jasnych tonach praca powstała w autorskiej technice łączenia używanych tekstyliów w prasie. Materiały z odzysku wnoszą przeszłość poprzednich użytkowników i użytkowniczek, ale też zmianę funkcji i „nowe życie”.

Ołeksandr Burłaka – artysta, architekt i badacz modernistycznego budownictwa w jego relacjach z codziennymi użytkowniczkami i użytkownikami – przygotował wystawę „Zona Supperta”, która jest też szkicem graficznej powieści utrzymanej w nastroju tarantinowskiej burleski. Oprócz wystawy artysta zaprojektuje pomieszczenia do codziennej pracy instytucji z wykorzystaniem zastanych przy Długiej 35 destruktów meblowych. Pozostałości poprzednich systemów, zarówno te materialne, jak i mentalne, obyczajowe nie znikają, stają się punktem odniesienia. Stare elementy opowiadają nową organizację odzyskanej przestrzeni i nowy wymiar relacji międzyludzkich.

Wołodymyr Kuzniecow opracował dla Długiej 35 fresk „Tranzyt”, który odnosi się do nowych energii horyzontalnego społeczeństwa w Ukrainie. Artysta od czasów debiutu w trakcie Pomarańczowej Rewolucji rezonuje zarówno ze współczesnością Ukrainy, jak i z kluczowymi dla jej tożsamości wydarzeniami z historii kultury.

Kuratorka wystawy – Anna Łazar współpracująca z Muzeum Sztuki w Łodzi, jest publicystką i tłumaczką, związaną z Instytutem Badań Literackich PAN. Przez wiele lat związana była z dyplomacją publiczną, m.in. pracując w Instytutach Polskich w Kijowie (2008–2014) i w Sankt-Petersburgu (2015–2018).

Anna Kłos