Dzisiejsza Łotwa, czyli Inflanty – kresy RP prawie zapomniane

Rozmowa z Tomaszem Limonem – konsulem honorowym Łotwy w Gdańsku

– Co sprawiło, że postanowił Pan zostać konsulem honorowym Łotwy? Kraju tak wydawałoby się dalekiego, pod wieloma względami, od Polski?

• Historycznie rzecz biorąc wcale nie tak dalekiego. Ryga była jednym z ważnych miast Ligi Hanzeatyckiej, które swoją znaczącą pozycję zbudowało na handlu ze środkową i wschodnią Europą. Miasto stało się ważnym centrum gospodarczym w XIX wieku. Mimo ogromnych zniszczeń wojennych, pozostałości średniowiecznego centrum Rygi do dziś stanowią świadectwo jej architektonicznej świetności. Poza tym teren ten przez wieki był areną walki o niepodległość, ścierania się wpływów szwedzkich, duńskich, niemieckich i rosyjskich. Podobnie jak Polska, uporczywie walczył o odzyskanie niepodległości i podobnie jak my, wykorzystał w tej walce wydarzenia zakończenia I wojny światowej.
• Przypomnijmy jak zareagowali na łotewskie ambicje niepodległościowe Polacy…
• Wkrótce po zakończeniu I wojny światowej miało miejsce współdziałanie wojsk polskich i łotewskich przeciw Armii Czerwonej (bitwa pod Dyneburgiem). Polska uznała niepodległość Łotwy 27 stycznia 1921, wówczas oba kraje rozpoczęły oficjalne stosunki dyplomatyczne, przerwane niestety wraz z klęską państwa polskiego w wojnie obronnej Polski 1939. Przed II wojną światową Łotwa utrzymywała ambasadę w Warszawie (1920–1939) i konsulat w Wilnie (1923–1940), zaś Polska ambasadę w Rydze i konsulat w Dyneburgu (1920–1939). II wojna światowa oznaczała kres niepodległości dla Łotwy, ponieważ najpierw wkroczyła na jej terytorium Armia Czerwona, później wojska niemieckie. Oznaczało to też dawną walkę dwu opcji – niemieckiej i rosyjskiej. Ponieważ po II wojnie Łotwa została republiką w Związku Radzieckim, w latach 1945–1990 polityczne relacje niepodległościowe były utrzymywane przez emigrantów. 
• Następną szansę niepodległościową stworzyły wydarzenia rozpadu Związku Radzieckiego…
• I zostały one wykorzystane przez oba kraje. Po odzyskaniu niepodległości przez Łotwę, relacje dyplomatyczne z Polską zostały wznowione 30 sierpnia 1991 r. Ambasada RP na Łotwie została otwarta 12 listopada 1991 roku. Ambasada Republiki Łotewskiej w Warszawie rozpoczęła działalność w 1993 r. 1 lipca 1992 r. w Rydze doszło do podpisania Traktatu o Przyjaźni i Współpracy pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Łotewską. Sygnatariuszami umowy byli pierwsi ministrowie spraw zagranicznych obu krajów po zmianach ustrojowych – Minister Spraw Zagranicznych RP Krzysztof Skubiszewski oraz Minister Spraw Zagranicznych RŁ Jānis Jurkāns. Podpisanie traktatu otworzyło drogę do wznowienia relacji pomiędzy Polską i Łotwą w wielu obszarach współpracy – w tym samorządowym, transportu, kwestiach podatkowo-wizowych, prawnych i innych. Odrodziła się współpraca edukacyjna, a na Łotwie powołano do życia 4 polskie szkoły. W 1996 r. strona łotewska dokonała oficjalnego zwrotu przedwojennego gmachu Ambasady RP w Rydze przy ul. Mednieku.
• Ta uporczywa walka Łotyszy o niepodległość miała z pewnością swoich bohaterów…
• Pierwszym z nich był niewątpliwie Kārlis Augusts Vilhelms Ulmanis. W młodości studiował agronomię w Niemczech. Po klęsce rewolucji 1905 r. na Łotwie, w której brał udział, udał się na emigrację do USA, gdzie wykładał na uniwersytecie w Nebrasce. W 1913 r. powrócił na Łotwę. W 1917 założył Łotewski Związek Ludowy, opowiadający się za niepodległością kraju. Utworzona przez tę partię (oraz innych działaczy niepodległościowych), Rada Narodowa ogłosiła niepodległość 18 listopada 1918 i mianowała Ulmanisa p.o. premiera. W późniejszych latach Ulmanis był kilkukrotnie premierem. Łotwy. Władzę autorytarną przejął w wyniku zamachu 17 marca 1934. Zrezygnował z tej funkcji na skutek ultimatum sowieckiego z czerwca 1940 (wierzył, iż jego rezygnacja pomoże ocalić niezależność kraju). Po zajęciu Łotwy przez Armię Czerwoną został aresztowany a 21 lipca 1940 i zesłany do łagru niedaleko Krasnowodzka. Tam też zmarł 20 września 1942. Miejsce jego pochówku jest nieznane. Podobnie tragiczny los dotknął kolejnego bojownika o wolność Łotwy, jego losy związane są też z Pomorzem…
• Mianowicie?
• Konstantīns Čakste urodził się 26 lipca 1901 r. w rodzinie Jonasa Ćakste, pierwszego prezydenta Łotwy. W czasie okupacji niemieckiej Łotwy w latach 1941-1944 K. Ćakste stał na czele ruchu oporu tworzonego na bazie partii Centrum Demokratycznego. 13 sierpnia 1943 r. został wybrany prezesem Centralnej Rady Łotwy. Kierując antyhitlerowskim ruchem oporu na Łotwie, uczestniczył w tworzeniu podziemnych struktur, tworząc zręby przyszłego niepodległego państwa. Został aresztowany przez gestapo 29 kwietnia 1944 r. w Jurmale wraz z innymi członkami łotewskiego ruchu oporu. Trafił do obozu Stutthof, gdzie przebywał od 10 września 1944 r. do 25 stycznia 1945 roku. Wyprowadzony z obozu podczas jego ewakuacji, przeszedł w dniach 25 stycznia – 5 lutego 1945 r. trasę Marszu Śmierci do obozu ewakuacyjnego w Gęsi (obecnie powiat lęborski). W drugiej połowie lutego zachorował i kilka dni później, 21 lutego 1945 roku, zmarł. W 1951 r. podczas ekshumacji przeniesiono jego zwłoki na Cmentarz Ofiar Marszu Śmierci Więźniów KL Stutthof w Krępie Kaszubskiej. Obecnie łotewskie władze otaczają to miejsce szacunkiem, a ambasador tego kraju odwiedza ów grób w rocznicę śmierci  narodowego bohatera. W tym roku też mu towarzyszyłem.
• Jakie są Pańskie priorytety działalności jako konsula honorowego tego kraju?  

• Wielotorowo ukierunkowana współpraca i promocja. Poczynając od stymulowania grup młodzieżowych do poznawania tego kraju. Z prawdziwą przyjemnością, jako Pracodawcy Pomorza, patronowaliśmy wyjazdowi na kilkudniową wycieczkę na Litwę i Łotwę grupy studentów Wyższej Szkoły Turystyki i Hotelarstwa w Gdańsku i uczestniczyłem w kwietniu br. w ich pożegnaniu przed wyprawą. Niemniej jako szef organizacji Pracodawcy Pomorza mam zamiar skupić się przede wszystkim na współpracy gospodarczej. 

• Czy jest to dobrze rokująca dziedzina?
• Według danych z 2023 roku wartość wymiany handlowej między oboma krajami wyniosła 2,9 mld EUR (w tym eksport z Polski 2,4 mld EUR). Łotwa znalazła się na 24. miejscu wśród partnerów eksportowych Polski i 55. miejscu wśród partnerów importowych. Polska natomiast zajęła 8. pozycję jako partner eksportowy i 3. jako partner importowy (z udziałem 10,6%).W Warszawie funkcjonuje Polsko-Łotewska Izba Handlowa, zaś w Rydze od 2022 roku funkcjonuje Polsko-Łotewska Izba Przemysłowo-Handlowa. Głównymi towarami eksportowymi Polski w 2023 roku były: artykuły rolno-spożywcze (21,3%), wyroby przemysłu elektromaszynowego (18,1%) oraz produkty przemysłu chemicznego (ok. 10,7%), zaś łotewski import do Polski obejmował głównie artykuły rolno-spożywcze (ok. 23,1%). Polski import z Łotwy obejmował przede wszystkim: artykuły rolno-spożywcze (ok. 23,1% udziału w imporcie z Łotwy), metale nieszlachetne i wyroby z nich (ok. 13,2 %), wyroby przemysłu elektromaszynowego (ok. 13%), drewno i wyroby z drewna (11,7%).Według danych Banku Łotwy saldo bezpośrednich inwestycji polskich na Łotwie w 2022 roku wyniosło 165 mln euro, natomiast saldo inwestycji bezpośrednich Łotwy w Polsce wyniosło 66 mln euro. Wśród polskich przedsiębiorstw obecnych na Łotwie są giganci tacy jak Orlen, PZU, oraz nasza pomorska firma odzieżowa LPP.

• Idziemy zatem dawnym, historycznym szlakiem?

• Można powiedzieć. Dawne Inflanty Polskie, czyli dzisiejsza Łatgalia, to jedna z czterech krain historycznych składających się na współczesną Łotwę. W 1561 r. wielki mistrz zakonu Gotthard Kettler sekularyzował zakon. Księstwo Kurlandii i Semigalii stało się lennem polskim przekazanym Kettlerowi, natomiast Rygę wraz z częścią Inflant włączono do Polski. Panowanie Stefana Batorego wzmocniło przynależność Inflant do Polski. W latach 1655-66 Rosjanie próbowali zająć Inflanty Polskie, jednak nie udało im się to. W 1677 r. Inflanty Polskie otrzymały tytuł księstwa. Dopiero po I rozbiorze Polski w 1772 r. stały się one terytorium Rosji. Przez 211 lat ziemie te należały do Polski i do dziś pozostały tego liczne ślady.

• Czy jest to także atrakcyjny turystycznie kierunek?
• Warto zwiedzić Rygę stolicę Łotwy, leżącą nad Dźwiną, która słynie ze starówki wpisanej na listę UNESCO, a także największych skupisk architektury secesyjnej Europy. Interesujące jest Łotewskie Muzeum Narodowe. Łotwa to także wspaniałe smaki łotewskiej kuchni. Warto spróbować typowych potraw kuchni Morza Bałtyckiego – dań z łososia, pstrągów, śledzi i innych ryb, a także różne rodzaje pierogów i dań z jagód zebranych w tamtejszych lasach.

• Czy będzie Pan miał szansę poznać te atrakcje osobiście?
• Już kiedy podejmowano decyzję o mianowaniu mnie konsulem honorowym tego kraju, musiałem udowodnić, że mam wystarczająca wiedzę o nim. Miałem szanse odwiedzić ten kraj. Mam jednak pewien niedosyt i planuję zorganizować misję gospodarczo-turystyczną do Rygi. Oczywiście najlepszym terminem na odwiedzenie Łotwy jest wiosna i lato więc będę celował w ten okres.

Anna Kłos

Fot. Anna Kłos